دارو و مصرف آن دو دسته کلی را در بر می گیرد، دسته اول: داروهای با تجویز و تشخیص پزشک مربوطه (داروهای نسخه دار) و دسته دوم داروهای بدون تجویز پزشک (داروهای بدون  نسخه) که افراد آن را با رجوع به داروخانه تهیه می کنند و خود سرانه مصرف می نماید. در حقیقت مصرف به موقع و درست دارو نقش مهمی در بازگردانی سلامت در افراد دارد اما پیامد های ناگوار خود سرانه دارو موجب عوارض جانبی و خطرناکی برای بیماران می شود که شاید حتی به مرگ فرد نیز ختم گردد.در کشور ایران مصرف دارو به ویژه داروهای بدون  تجویز و تشخیص پزشک بسیار شایع است به طوری که نسبت مصرف دارو طبق استاندارد جهانی در ایران بیش از 340 عدد دارو برای هر فرد می باشد و این هشداری پزشکی و با اهمیت می باشد. در مورد نحوه مصرف بجا و درست داروها در سلامت و درمان بیماران، از یک سو در چرخه سلامت و درمان مصرف خود سرانه و بی رویه دارو باید کنترل گردد و از سوی دیگر، عوارض و هشدارهای جدی و خطر آفرین آن به افراد جامعه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی شود.

براساس مطالعات صورت گرفته در جوامع علمی و پزشکی و هشدارهای پزشکی آنها، داروهای آنتی بیوتیکی در قرن بیستم موجب نجات جان هزاران انسان در برابر عفونت می شدند اما امروزه در اثر مصراف بی رویه و خود سر افراد، بدن نسبت به این داروها آن چنان مقاوم شده است که دیگر نمی توانند از آن در تجویز و بهبود و رفع عفونت در اینگونه افراد استفاده نمود.  چنانچه زنان باردار در مصرف خود سرانه دارو اقدام کنند علاوه بر به خطر افتادن سلامتیشان موجب مشکلاتی برای جسم و روان جنین نیز می شود و این هشدار پزشکی را باید جدی گرفت.نتایج حاصل از یک پژوهش که در کنفرانسی پزشکی در تهران ارائه شده است، نشان می دهد که روانپزشکان بیشتر داروها را در جهت تسکین درد و آرام بخشی و خاصیت خواب آوری تجویز می نمایند. مصرف اینگونه داروها بیشترین و شایع ترین وابستگی به دارو بود  و همچنین، بالاترین درصد مصرف خود سرانه داروها را به خود اختصاص داده اند.با توجه به اینکه ایران جزو 20 کشور نخست در مصرف دارو است و بر طبق آمار به دست آمده جزو رتبه های اول در مصرف خود سرانه و بی رویه داروها می باشد، بر آن شدیم که به موضوع پر اهمیت و مهم  هشدارهای پزشکی بر مصرف خود سرانه دارو بپردازیم.

مصرف خودسرانه دارو

از شایع ترین مسمومیت های ذکر شده در جهان، مسمومیت های دارویی می باشد که متأسفانه کشور ایران 3 برابر استاندارد جهانی مصرف دارویی دارد و داروهای آنتی بیوتیکی و انواع مسکن ها، از بیشترین داروهای مصرفی  کشور می باشد. اگر به دنبال دلایل اساسی این روند رشد مصرف داروهای خود سرانه باشیم می توان به چند مورد از جمله، دسترسی آسان و ارزان بودن دارو، نبود نظام نظارتی بر دارو، زمانبر بودن و یا هزینه بر بودن ویزیت پزشک، توصیه های دیگران و ...اشاره نمود؛ این در حالی است که بیشتر افراد از عوارض جدی و خطر آفرین مصرف خود سرانه دارو کم آگاه یا کاملاً نا آگاه می باشند و این به دلیل عدم اطلاع رسانی درست و بجا در مصرف داروها می باشد.این در حالی است که مصرف خود سرانه دارو تلفات و آثار مخربی را بر سلامت جسمی و روانی افراد می گذارد و قدم به قدم فرد را به مرگ نزدیک تر می سازد. بیشترین آثار و عوارض مصرف خودسرانه دارو را می توان در مشکلات تنفسی، پوستی، انواع سرطان ها، مشکلات مفصلی، ناباروری، نقایص مادرزادی و بسیاری از مشکلات و امراض بلند مدتی که بعدها متوجه آن خواهیم شد، جستجو نمود. بیشترین مصرف خود سرانه دارو را می توان در افراد مبتلا به بیماریهای شایع قلبی– عروقی، بیمارن دیابتی، بیماران کلیوی، بیماران گوارشی و افراد در معرض فشار خون و بیماران مبتلا به مشکلات غدد، مشاهده نمود. در ادامه به مهم ترین و کشنده ترین عوارض مصرف خود سرانه و نابجای داروها پرداخته می شود.

* تداخلات دارویی: مصرف خود سرانه داروی وراپامیل و دیگوکسین، خطر مسمومیت شدید ناشی از تداخل دارویی را به دنبال دارد زیرا داروی دیگوکسین به منظور افزایش 70 درصدی غلظت خون استفاده می شود حال آنکه داروی وراپامیل برای افزایش کارایی عضلات قلبی- عروقی مصرف می گردد و این تعارض شدید، موجب مشکلات جدی تر در فرد می شود.

* مشکلات کبدی با مصرف داروهای خودسرانه: بیشترین آسیب و مشکلات کبدی ناشی از مصرف خودسرانه داروهای مسکن می باشد که بیشتر شامل گروههای دارویی استامینوفن ها، آسپرین ها و انواع پروفون ها می باشد. این داروها در صورتی که بدون تجویز و تشخیص پزشک و به شکل خودسر مصرف شوند، بیشترین آسیب را به کبد وارد می کنند.  

* مصرف خودسرانه داروی ایپوپرفون و ناپروکسن ،افرادی که به مصرف خودسرانه داروهای مذکور روی می آورند بیشتر گوارش و معده خود را دچار آسیب های جدی و جبران ناپذیر می کنند.

* مصرف داروهای رقیق کننده: داروهایی مانند ناپروکسن، آسپرین و ایبوپروفون چون سبب رقیق شدن خون می شوند، در افراد با مشکلات خونی و قلبی موجب عوارض و مشکلات شدیدی می شوند که باید به آنها توجه نمود.

* تداخل مصرف داروهای کینولونی وتئوفیلین: دسته داروهای کینولونی از قبیل، لووفلوکساسین، سیپروفلوکساسین، افلوکساسین و... با داروی تئوفیلین، موجب حملات عصبی و تشنجی در افراد می شوند که نباید همزمان مصرف گردند.

* تداخل ماکرویدها و داروی وارفاین: بروز مشکلات مصرف داروی وارفاین با داروهای ماکرویدی نظیر اریترومایسین، آزیترو مایسین وکلاریترومایسن موجب عوارض شدید در بلند مدت می شود. لذا در هنگام مصرف هر کدام باید از مصرف دیگری خودداری شود. بیشترین عوارض مصرف همزمان و خودسر آنها با سرفه و تهوع شدید شروع می شود و در ادامه، سبب خونریزی بینی، لثه و تغییر رنگ ادرار و مدفوع می شود و خطرات جبران ناپذیری را به همراه دارد.

* مصرف همزمان و خودسر داروهای ضد افسردگی با داروهای ضد التهابی مانند پروفون در طولانی مدت موجب خونریزی جمجمه و بعد زیر استخوانی می شود و نهایتاً به مرگ منجر می گردد.

در پایان باید گفت، با وجود اینکه مهم ترین و مؤثر ترین بخش درمان، مصرف داروها می باشد، لازم است ضمن ریشه یابی معضل مهم، حساس و هزینه بر مصرف خودسر و بی رویه دارو، درکشور پرداخته شود و با بالا بردن سطح آگاهی و اطلاعات پزشکی افراد جامعه، در این زمینه فرهنگ سازی صورت پذیرد.

گردآورنده : توپ تاپ